یک بارداری سالم و باکیفیت حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد تا جنین به رشد کامل و استاندارد خود برسد، اما برخی مادران باردار دوره بارداری کوتاه‌تری را تجربه می‌کنند که اغلب نقص رشدی جنین را به‌دنبال دارد. چنانچه نوزاد زودتر از موعد مشخص به‌دنیا بیاید احتمال ابتلا به نقص رشد ریه در او بسیار بالا خواهد بود. می‌دانید که هرگونه نقص در ریه به معنای تنفس سخت‌تر و در نتیجه یک زندگی پرچالش و پردرد است. سندرم دیسترس تنفسی نوزادان یکی از این مشکلات تنفسی است که شرایط ادامه حیات برای نوزاد را بسیار سخت و سهمگین می‌کند. این سندرم در زمانی رخ می‌دهد که ریه‌های جنین به‌طور کامل رشد نکرده است و به‌عنوان یک نوزاد نارس به‌دنیا می‌آید. این سندرم را تحت عنوان بیماری غشای غشای هیالین نیز می‌شناسند. همراه ما باشید تا در ادامه بیشتر با سندرم دیسترس تنفسی نوزادان و علائم و تبعات آن آشنا شوید.
دیسترس تنفسی نوزاد چیست
تا به‌حال این سوال را از خود پرسیده‌اید که بیماری سندرم دیسترس تنفسی حاد چیست و چه تبعاتی دارد؟ سندرم دیسترس یا زجر تنفسی نوزاد (RDS) در اثر عدم رشد کامل ریهها و تولد زودرس جنین اتفاق می‌افتد و تنفس نوزاد را با چالش مواجه می‌کند. نوزادی که به این سندرم مبتلا است نمی‌توان مانند یک نوزاد عادی نفس بکشد و نیازمند درمان خواهد بود. متخصصان اطفال از روشهای درمانی مختلفی برای حل این مشکل استفاده می‌کنند که بسته به شدت سندرم از یک نوزاد به نوزاد دیگر فرق دارد.
سندرم زجر تنفسی نوزادان به‌دلیل عدم وجود ماده‌ای حیاتی و مهم به نام سورفاکتانت در ریه نوزاد ایجاد می‌شود. سورفاکتانت در اثر عدم رشد کامل ریهها شکل نمی‌گیرد و تنفس زجرآور را برای کودک ایجاد می‌کند. به‌طور معمول کاربرد لوله تنفسی، لوله‌گذاری در رگ و و سورفاکتانت از رایجترین روشهای درمانی این سندرم به‌شمار می‌روند. روشهای مذکور علاوه‌بر کمک به تنفس راحت‌‌تر نوزاد موجب رشد ریهها نیز خواهند شد و در اغلب مبتلایان به سندرم دیسترس تنفسی در نوزاد تاثیر مثبتی دارند.
سندرم دیسترس تنفسی نوزادان چه علائمی دارد؟
سندروم زجر تنفسی نوزاد تنها کمی پس از تولد نوزاد خود را نشان می‌دهد و شرایط تنفس را برای او سخت و دشوار می‌کند، تا جایی‌که بلافاصله باید در دستگاه‌های مخصوص و تحت درمان قرار بگیرند. این بیماری یک چالش بزرگ و پردردسر برای نوزاد و خانواده او به‌شمار می‌رود؛ بنابراین آگاهی از جزئیات آن و نحوه برخورد با نوزادی که دچار این مشکل است یکی از الزامات آموزش به پدر و مادران محسوب می‌شود تا علاوه‌بر کاهش فشار روانی به روند درمان بهتر نوزاد کمک کند. سندرم زجر تنفسی نوزادان علائم زیر را داراست:
- رنگ پوست مایل به آبی
- گشاد شدن سورراخ‌های بینی
- کاهش ادرار
- تنفس کم عمق یا سریع
- خس خس قفسه سینه در زمان تنفس
- خرخر کردن نوزاد در زمان تنفس
- وقفه‌های کوتاه مدت تنفسی
- حرکت‌های غیرعادی در قفسه سینه نوزاد مانند عقب کشیدن ناگهانی عضله‌های قفسه سینه
علل دیسترس تنفسی در نوزادان
همان‌طور که درمان زردی نوزاد از همان ابتدای تولد شروع می‌شود درمان این مشکل نیز باید در ساعات اولیه پس از تولد شروع شود؛ چراکه هرگونه وقفه در درمان جان نوزاد را به خطر خواهد انداخت. سندروم زجر تنفسی در نوزادان به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد که براساس نکات ذکر شده اصلی‌ترین آن عدم رشد کامل ریهها در اثر تولد زودهنگام است. اما نکته قابل توجه اینجاست که در بسیاری از موارد تولد دیرهنگام نیز موجب سندرم دیسترس تنفسی در نوزاد می‌شود. به‌طور کلی اصلی‌ترین دلایل این بیماری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
سورفاکتانت غیر فعال
با ایجاد خون یا مکونیوم در کیسه‌های هوایی یا آلوئول‌ها همراه است. حجم کل گاز مورد نیاز برای دمیدن در نوزاد مبتلا به این سندرم بسیار پایین است که همگی از علائم سورفاکتانت پایین به‌شمار می‌روند.
دیابت در مادر
از دیگر عوامل ایجاد این بیماری تولد نوزاد از مادر مبتلا به دیابت است. مادری که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کند منجر به ایجاد هیپرانسولینمی در جنین خواهد شد و تنفس را برای او دچار مشکل خواهد کرد.
تولد نوزاد نارس
اصلی‌ترین و رایجترین دلیل سندرم زجر تنفسی در نوزادان تولد نوزاد نارس است. عامل ایجاد این مشکل را می‌توان در فقدان سلول‌های آلوئومی بالغ از نوع II در نوزاد دانست که منجر به تولید کم یا ناقص سورفاکتانت خواهند شد. به‌علاوه ترکیب پروتئینی و لیپیدی در ریه نوزاد منجر به غیرفعال شدن سورفکتانت یا فعالیت بسیار ضعیف آن خواهد شد که در نتیجه با سندرم زجر تنفسی در نوزاد روبه‌رو می‌شویم. در این خصوص که علت زایمان زودرس چیست در مقالات بعدی بیشتر صحبت خواهیم کرد.
زایمان سزارین
می‌دانید که سزارین زایمانی خطرناک و حساس است که باید براساس قواعد و فرآیندهای دقیق صورت گیرد. اما یکی از تبعات زایمان سزارین بدون انجام فرآیند آن تولد نوزادی زودرس با ریه‌های رشد نکرده است. درواقع این اتفاق به شکل‌‌های زیر خود را نشان می‌دهد:
- درصورت عدم وجود علائم زایمان تولید کورتیزول در بدن نوزاد به شدت کاهش می‌یابد.
- حجم و اندازه مایع سورفاکتانت در نوزاد به‌طرز قابل توجهی دچار تغییر می‌شود یا در موارد حادتر به‌طور کلی از بین می‌رود.
عوارض دیسترس تنفسی نوزاد
گفتیم که عدم حضور سورفاکتانت در ریه نوزاد منجر به تنفس سخت او خواهد شد و باید در اولین فرصت تحت درمان قرار گیرد. اما اما اصلی‌ترین عوارض سندروم زجر تنفسی نوزاد کدام‌اند:
- تمال تجموع هوا در اطراف ریهها و حتی قلب
- احتمال نابینا شدن نوزاد
- ناتوانی‌های عقلی و ذهنی
- لخته شدن خون در ریه
- ایجاد خونریزی در ریه یا مغز
- ایجاد اختلال تنفسی
- ایجاد عارضه پنوموتوراکس
- عفونت خونی
درمان دیسترس تنفسی در نوزادان
همان‌طور‌که گفته شد سندرم زجر تنفسی نوزادان علائم خود را در ساعات اولیه تولد نشان می‌دهد؛ بنابراین درمان این بیماری باید در همان زمان شروع شود. درمان این سندرم در دو مرحله انجام می‌شود که شامل درمان قبل از تولد و درمان بعد از تولد است که در ادامه به صورت کامل با هر یک آشنا خواهید شد:
درمان سندرم زجر تنفسی در نوزادان قبل از تولد
چنانچه پزشک تشخیص دهد که مادر باردار در خطر زایمان زودرس قرار دارد باید درمان این سندرم قبل از تولد نوزاد شروع شود. این درمان از روشهای مختلفی امکان‌پذیر خواهد بود که یکی از آن‌ها تزریق استروئید در دو دوز به جنین است، معمولا دوز دوم ۲۴ ساعت پس از دوز اول تجویز می‌شود. استروئید رشد ریه را تحریک می‌کند و در بسیاری از موارد از نتایج اثر بخش و قابل توجهی برخودار است. براساس نتایج و گزارش‌ها تزریق استروئید به درمان سندرم زجر تنفسی در نوزادان متولد شده در اثر زایمان زودرس کمک می‌کند. به‌علاوه پزشکان در برخی موارد برای مادر باردار سولفات منیزیم تجویز می‌کنند، البته شایان ذکر است که استفاده از این مکمل آن هم بیش از ۵ تا ۷ روز متوالی مشکلات عدیده‌‌ای از جمله مشکلات استخوانی را در نوزاد به‌دنبال خواهد داشت.
درمان سندرم زجر تنفسی در نوزادان بعد از تولد
بعد از تولد جهت درمان سندرم زجر تنفسی در نوزادان آن‌ها را به بخش مراقبتهای ویژه کودکان نارس منتقل می‌کنند. در‌صورتی‌که علائم نوزاد خفیف باشند تنها به استفاده از دستگاه تنفسی بسنده می‌کنند. شایان ذکر است که درصورت نیاز می‌توان با اجاره اکسیژن ساز تهران دستگاه را در منزل نیز استفاده کرد. چنانچه علائم کودک شدید باشند باید به دستگاه تنفس یا تهویه متصل شود تا تنفس نوزاد در طولانی مدت را پشتیبانی کند.
مراقبت پرستاری دیسترس تنفسی نوزادان
یکی از نکات مهم در درمان سندروم زجر تنفسی در نوزادان مراقبت درست و دلسوزانه پرستاری است تا روند درمان نوزاد کوتاه و به بهترین نحو ممکن انجام شود. براساس تحقیقات انجام شده روش ماساژ بازتابی کف پا به صورت فیزیولوژیک تاثیر قابل توجهی بر درمان دیسترس تنفسی نوزاد دارد. به‌همین جهت مراقبت پرستاری براساس دستورالعمل‌‌های استاندارد یکی از موارد مهم و قابل توجه در درمان این مشکل به‌شمار می‌رود.
نحوه تشخیص سندرم زجر تنفسی نوزادان
نوزادانی که به این مشکل مشکوک هستند یک نوار پلاستیکی دور مچ پا یا دست آن‌ها بسته و به نمایشگر مخصوص وصل می‌شود. این نمایشگر ضربان قلب، تنفس و اکسیژن نوزاد را به‌صورت مداوم پایش می‌کند و درصورت وجود مشکل میزان نیاز اکسیژن بالا می‌رود. براین اساس با تشخیص سندروم دیسترس تنفسی نوزاد بیمار به بخش مراقبتهای ویژه منتقل و عملیات درمان او شروع می‌شود. تشخیص درست و به جای این سندرم باید توسط پزشک متخصص انجام شود و پس از قطعی شدن روند درمان زیر نظر او صورت گیرد.
آیا سندروم دیسترس تنفسی نوزاد خطرناک است؟
بدون شک هرگونه بیماری و سندرمی برای نوزادان در صورت عدم پیگیری می تواند خطرناک باشد. احتمالا می دانید که زردی نوزاد هم یکی از این بیماری های رایج و البته حساس به شمار می رود، بنابراین در بسیاری از موارد از دستگاه مخصوص استفاده می شود. با اطلاع از قیمت اجاره دستگاه زردی نوزاد آن را اجاره و برای مدتی مورد استفاده قرار می دهند. سندرم زجر تنفسی در نوزادان هم از این قاعده مستثنی نیست و می تواند خطرهای بیشتری را برای کودک به دنبال داشته باشد. همان طور که پیش تر اشاره شد این بیماری موجب عوارضی مانند لخته شدن خون در ریه، تنفس سخت، ضعف در عملکرد قلب، تاثیر منفی در خلق و خوی نوزاد و حتی رشد وی همراه خواهد بود. بنابراین سندرم زجر تنفسی قطعا عوارش خطرناکی را برای نوزاد به‌همراه خواهد داشت و در برخی موارد منجر به مرگ او می‌شود.
