سل (TB) یک بیماری عفونی بالقوه جدی است که عمدتا ریه‌ها را درگیر می‌کند. مقصران اصلی باکتری‌هایی هستند که از طریق عطسه و سرفه در هوا منتشر می‌شوند و از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کنند. این بیماری مدت‌ها در کشورهای توسعه یافته به ندرت به چشم می‌خورد اما در سال ۱۹۸۵ افزایش چشم گیری را تجربه کرد. این افزایش همراه با ظهور بیماری HIV بود زیرا ایدز سیستم ایمنی فرد را ضعیف می‌کند، بنابراین نمی‌تواند با میکروب سل مبارزه کند. در ایالات متحده، به دلیل برنامه‌های کنترل قوی تر، رشد سل در سال ۱۹۹۳ دوباره شروع به کاهش کرد اما همچنان یک نگرانی به حساب می‌آید. در این مطلب همه چیزهایی را شرح می‌دهیم که درباره سل باید بدانید.
بیماری سل چیست؟
سل (TB) که زمانی consumption نامیده می‌شد، یک بیماری بسیار عفونی است که عمدتا ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سال ۲۰۲۰.۱. ۵ میلیون نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند. همچنین سل سیزدهمین علت مرگ و میر در جهان است و در حال حاضر، این بیماری دومین عامل اصلی مرگ و میر عفونی پس از COVID-19 است.
سل در کشورهای در حال توسعه شایع‌تر است اما بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، بیش از ۷۰۰۰ مورد در ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ گزارش شده است.
سل معمولا تحت شرایط مناسب قابل درمان و پیشگیری است. بسیاری از سویه‌های سل در برابر داروهایی مقاومت می‌کنند که بیشتر برای درمان بیماری استفاده می‌شوند. افراد مبتلا به سل فعال برای خلاص شدن از شر عفونت و جلوگیری از مقاومت آنتی بیوتیکی باید چندین ماه از انواع داروها استفاده کنند.
بیماری سل چه علائمی دارد؟
برخی از افرادی که با باکتری سل (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) مواجه می‌شوند، علائمی را تجربه نمی‌کنند و این وضعیت به عنوان سل نهفته شناخته می‌شود. سل می‌تواند سال‌ها قبل از تبدیل شدن به بیماری سل فعال خفته بماند.
سل فعال معمولا علائم زیادی ایجاد می‌کند. در حالی که علائم معمولا به سیستم تنفسی مربوط می‌شود، بسته به محل رشد باکتری سل، می‌توانند سایر قسمت‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهند. علائم ناشی از سل در ریه‌ها عبارت‌اند از:
- سرفه‌ای که بیش از ۳ هفته طول بکشد
- سرفه خون یا خلط (بلغم)
- درد قفسه سینه
علائم عمومی سل عبارت‌اند از:
- خستگی غیر قابل توضیح
- ضعف
- تب
- لرز
- عرق شبانه
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
همچنین سل می‌تواند سایر قسمت‌های بدن شما از جمله کلیه‌ها، ستون فقرات یا مغز را تحت تاثیر قرار دهد. هنگامی که سل در خارج از ریه شما رخ می‌دهد، علائم و نشانه‌ها بسته به اندام‌های درگیر متفاوت است. به عنوان مثال، سل ستون فقرات ممکن است باعث کمردرد شود و سل در کلیه‌ها ممکن است باعث ایجاد خون در ادرار شود.
چه کسانی در معرض ابتلا به سل هستند؟
عوامل خطری که شانس ابتلای شما به باکتری‌های عامل بیماری سل را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- ابتلا به دیابت، بیماری کلیوی مرحله نهایی یا برخی سرطان‌ها
- سوء تغذیه
- استفاده از تنباکو یا الکل برای مدت طولانی
- تشخیص HIV یا داشتن وضعیتی دیگر که سیستم ایمنی را به خطر می‌اندازد
داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند نیز می‌توانند افراد را در معرض خطر ابتلا به بیماری سل فعال قرار دهند. سایر داروهایی که خطر ابتلا به سل فعال را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- سرطان
- روماتیسم مفصلی
- بیماری کرون
- پسوریازیس
- لوپوس
بر اساس گزارشات WHO، بیش از ۹۵ درصد از کل مرگ و میرهای مرتبط با سل در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد. سفر به مناطقی با میزان بالای سل نیز می‌تواند خطر ابتلا به عفونت باکتریایی را افزایش دهد. این مناطق عبارت‌اند از:
- جنوب صحرای آفریقا
- هندوستان
- مکزیک و سایر کشورهای آمریکای لاتین
- چین و بسیاری از کشورهای آسیایی دیگر
- بخش هایی از روسیه و سایر کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق
- جزایر جنوب شرقی آسیا
- میکرونزیا
بسیاری از خانواده‌های کم درآمد ایالات متحده دسترسی محدودی به منابعی همچون مراقبت‌های بهداشتی، مورد نیاز برای تشخیص و درمان سل دارند که آن‌ها را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری سل فعال قرار می‌دهد. افرادی که بی‌خانمانی را تجربه می‌کنند و افرادی که در محیط‌های تجمعی از جمله زندان‌ها و مراکز اصلاحی زندگی می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت باکتریایی هستند.
بیشتر بخوانید: سیاه سرفه چیست؟ علائم، تشخیص و نحوه درمان آن
HIV و سل
افراد مبتلا به HIV در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت و مرگ بر اثر سل هستند. به گفته WHO در واقع، سل عامل اصلی مرگ و میر افراد HIV مثبت است. سل نهفته درمان نشده در افراد مبتلا به HIV بیشتر به سل فعال تبدیل می‌شود. این امر آزمایش سل را برای هر فردی که وضعیت HIV مثبت دارد، ضروری می‌کند. افراد مبتلا به HIV می‌توانند چند قدم مهم را برای کمک به کاهش خطر ابتلا به این عفونت باکتریایی انجام دهند:
- انجام آزمایش سل.
- مصرف داروهای HIV طبق توصیه متخصصان مراقبت‌های بهداشتی.
- اجتناب از قرار گرفتن در مجاورت فرد مبتلا به سل.
- تلاش برای ترک سیگار. سیگار کشیدن می‌تواند خطر ابتلا به سل را افزایش دهد و پاسخ به درمان HIV و سل را کاهش دهد.
- مصرف یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و متعادل برای کمک به کاهش خطر عوارض ناشی از HIV و بهبود جذب دارو.
- انجام ورزش منظم، برای ارتقای سلامت سیستم ایمنی.
چه چیزی باعث سل می شود؟
باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس باعث ایجاد سل می‌شود. انواع مختلفی از سویه‌های سل وجود دارد و برخی از آن‌ها به دارو مقاوم شده اند. باکتری سل از طریق قطرات آلوده در هوا منتقل می‌شود. هنگامی که این قطرات وارد هوا می‌شوند، هر کسی که در نزدیکی باشد می‌تواند آن‌ها را استنشاق کند. فرد مبتلا به سل می‌تواند باکتری‌ها را از طریق منتقل کند:
- عطسه کردن
- سرفه کردن
- صحبت كردن
- آواز خواندن
افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان به خوبی کار می‌کند ممکن است علائم سل را تجربه نکنند، حتی اگر به این باکتری مبتلا شده باشند. این موضوع به عنوان عفونت سل پنهان یا غیر فعال شناخته می‌شود. حدود یک چهارم از جمعیت جهان به سل نهفته مبتلا هستند. سل نهفته مسری نیست، اما می‌تواند به مرور زمان به بیماری فعال تبدیل شود. بیماری سل فعال می‌تواند شما را بیمار کند و همچنین می‌توانید آن را به دیگران سرایت کنید.
بیشتر بخوانید: هنگام خرید از فروشگاه تجهیزات پزشکی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سل چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشکان می‌توانند سل را با چند آزمایش مختلف از جمله آزمایش پوست، آزمایش خون یا هر دو تشخیص دهند. ممکن است به هر دو نیاز داشته باشید اگر:
- تست پوستی مثبت است.
- این احتمال وجود دارد که شما یک نتیجه منفی کاذب از آزمایش پوست دریافت کرده باشید.
اگر سیستم ایمنی بدن شما به درستی کار نکند یا کمتر از ۸ هفته از قرار گرفتن در معرض سل گذشته باشد، یک نتیجه منفی کاذب ممکن است رخ دهد.
تست پوست
پزشک شما می‌تواند از یک آزمایش پوستی مشتق پروتئین خالص (PPD) استفاده کند تا تشخیص دهد که آیا شما به باکتری سل مبتلا شده‌اید یا خیر. برای این آزمایش، پزشک ۰.۱ میلی لیتر (میلی لیتر) PPD (مقدار کمی پروتئین) را در زیر لایه بالایی پوست شما تزریق می‌کند. بین ۲ تا ۳ روز بعد، برای بررسی نتایج به مطب پزشک مراجعه خواهید کرد.
جوش زدن روی پوست شما با اندازه بیش از ۵ میلی متر (میلی متر) جایی که PPD تزریق شده است ممکن است یک نتیجه مثبت در نظر گرفته شود. واکنش‌های بین ۵ تا ۱۵ میلی‌متر بسته به عوامل خطر، سلامتی و سابقه پزشکی می‌توانند مثبت در نظر گرفته شوند. تمام واکنش‌های بیش از ۱۵ میلی متر بدون توجه به عوامل خطر مثبت در نظر گرفته می‌شوند.
با این حال، آزمون کامل نیست و فقط می‌تواند به شما بگوید که آیا عفونت سل دارید یا خیر، نه اینکه آیا شما بیماری سل فعال دارید یا خیر. به علاوه، برخی از افراد حتی در صورت ابتلا به سل به آزمایش پاسخ نمی‌دهند و برخی دیگر به آزمایش پاسخ می‌دهند و سل ندارند. افرادی که اخیرا واکسن سل دریافت کرده‌اند ممکن است مثبت باشد اما عفونت سل نداشته باشند.
آزمایش خون
پزشک شما می‌تواند از آزمایش خون برای پیگیری نتایج پوستی سل استفاده کند. همچنین آن‌ها ممکن است ابتدا یک آزمایش خون را توصیه کنند، به خصوص اگر یک بیماری سلامتی موجود دارید که ممکن است بر پاسخ شما به آزمایش پوست تأثیر بگذارد. دو آزمایش خون سل که در حال حاضر تایید شده اند، Quantiferon و T-Spot هستند. نتایج آزمایش خون می‌تواند مثبت، منفی یا نامشخص باشد. مانند آزمایش پوست، آزمایش خون نمی‌تواند نشان دهد که آیا شما بیماری سل فعال دارید یا خیر.
اشعه ایکس قفسه سینه
اگر از آزمایش پوست یا خون نتیجه مثبت گرفتید، پزشک احتمالا برای بررسی نقاط کوچک خاصی در ریه‌ها، عکس رادیوگرافی قفسه سینه را تجویز می‌کند. این لکه‌ها، نشانه‌ای از عفونت سل، نشان می‌دهند که بدن شما در تلاش است تا باکتری سل را جدا کند. اشعه ایکس منفی قفسه سینه می‌تواند نشان دهنده سل نهفته باشد، اما ممکن است نتایج آزمایش شما نادرست باشد. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های دیگری را توصیه کند.
اگر آزمایش نشان دهد که شما مبتلا به بیماری سل فعال هستید، درمان سل فعال را شروع خواهید کرد. در غیر این صورت، پزشک شما ممکن است درمان سل نهفته را توصیه کند و این موضوع می‌تواند از فعال شدن مجدد باکتری‌ها و بیمار شدن شما در آینده جلوگیری کند.
بیشتر بخوانید: آلرژی و هر آنچه باید در مورد این بیماری بدانید
تست های دیگر
همچنین ممکن است پزشک آزمایش‌هایی را بر روی خلط یا مخاط استخراج شده از عمق ریه‌ها برای بررسی وجود باکتری سل تجویز کند. اگر آزمایش خلط شما مثبت شد، به این معنی است که می‌توانید باکتری سل را به دیگران منتقل کنید. تا زمان شروع درمان و منفی شدن آزمایش خلط شما برای سل، باید از ماسک مخصوص استفاده کنید. اگر نتایج آزمایش قبلی نامشخص باشد، ممکن است به آزمایش‌های دیگری مانند سی‌تی اسکن قفسه سینه، برونکوسکوپی یا بیوپسی ریه نیاز داشته باشید.
سل چگونه درمان می شود؟
بسیاری از عفونت‌های باکتریایی پس از یک یا دو هفته از درمان با آنتی بیوتیک بهبود می‌یابند اما سل متفاوت است. افراد مبتلا به بیماری سل فعال معمولا باید ترکیبی از داروها را به مدت ۶ تا ۹ ماه مصرف کنند. اگر دوره درمان کامل را کامل نکنید، به احتمال زیاد عفونت سل ممکن است عود کند. عفونت برگشتی می‌تواند در برابر داروهای قبلی مقاومت کند، بنابراین درمان آن اغلب بسیار دشوارتر است.
پزشک شما ممکن است چندین دارو تجویز کند زیرا برخی از سویه‌های سل به انواع خاصی از داروها مقاوم هستند. رایج‌ترین ترکیبات داروها برای بیماری سل فعال عبارت‌اند از:
- ایزونیازید
- اتامبوتول (Myambutol)
- پیرازین آمید
- ریفامپین (ریفادین، ریمکتان)
- ریفاپنتین (پریفتین)
این داروهای خاص می‌توانند بر کبد شما تأثیر بگذارند، بنابراین افرادی که داروهای سل مصرف می‌کنند باید از علائم آسیب کبدی مانند موارد زیر آگاه باشند:
- از دست دادن اشتها
- ادرار تیره
- تب بیش از ۳ روز طول بکشد
- حالت تهوع یا استفراغ غیر قابل توضیح
- یرقان یا زرد شدن پوست
- درد شکم
در صورت مشاهده هر یک از این علائم فورا به پزشک خود اطلاع دهید. آن‌ها معمولا در حین مصرف این داروها، کبد شما را با آزمایش خون مکرر بررسی می‌کنند.
واکسیناسیون
واکسن سل به نام واکسن باسیلوس کالمته گورین (BCG) بیشتر در کشورهایی با شیوع بالای سل استفاده می‌شود. این واکسن برای کودکان بهتر از بزرگسالان عمل می‌کند. این واکسن به طور گسترده در ایالات متحده استفاده نمی‌شود زیرا خطر ابتلا به سل کم است. همچنین این واکسن می‌تواند با آزمایشات پوستی سل تداخل داشته باشد و نتیجه مثبت کاذب ایجاد کند.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید کپسول اکسیژن
آیا بیماری سل خطرناک است؟
درمان سل می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد، با توجه به اینکه فرد تمام داروها را طبق دستور مصرف می‌کند و به مراقبت‌های پزشکی مناسب دسترسی دارد. اگر فردی که با سل زندگی می‌کند بیماری‌های دیگری داشته باشد، درمان سل فعال ممکن است دشوارتر باشد. برای مثال HIV بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد و توانایی بدن برای مبارزه با سل و سایر عفونت‌ها را ضعیف می‌کند.
سایر عفونت‌ها، بیماری‌ها و شرایط بهداشتی نیز می‌توانند عفونت سل را پیچیده کنند، زیرا دسترسی کافی به مراقبت‌های پزشکی وجود ندارد. به طور کلی، تشخیص زودهنگام و درمان، از جمله یک دوره کامل آنتی بیوتیک، بهترین شانس را برای درمان سل ارائه می‌دهد.
چگونه می توان از ابتلا به سل پیشگیری کرد؟
حتی اگر خطر ابتلا به سل در جایی که زندگی می‌کنید کم باشد، آشنایی با کارهایی که می‌توانید برای جلوگیری از ابتلا به باکتری سل یا انتقال عفونت به دیگران انجام دهید، ضرری ندارد. چند قدم مهم که می‌توانید بردارید عبارت‌اند از:
- اگر فکر می‌کنید در معرض سل قرار گرفته‌اید، برای آزمایش با یک متخصص ارتباط برقرار کنید.
- در صورت ابتلا به اچ آی وی یا هر شرایطی که خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد، آزمایش سل انجام دهید.
- مراجعه به کلینیک یا مشورت با پزشک در مورد آزمایش قبل و بعد از سفر به کشوری با میزان بالای سل را جدی بگیرید.
- در مورد برنامه پیشگیری و کنترل عفونت در محل کار خود بپرسید و اگر شغل شما خطر ابتلا به سل را در پی دارد، اقدامات احتیاطی ارائه شده را دنبال کنید.
- اجتناب از تماس نزدیک یا طولانی مدت با فردی که مبتلا به سل فعال است.
با توجه به گفته WHOT، افراد مبتلا به سل فعال می‌توانند در صورت‌عدم رعایت احتیاط، باکتری عامل عفونت را از طریق تماس نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ نفر در سال منتقل کنند. این مراحل می‌تواند به جلوگیری از انتقال سل کمک کند:
- اگر خطر ابتلا به سل بیشتر است یا فکر می‌کنید ممکن است در معرض ابتلا به سل قرار گرفته اید، آزمایش دهید.
- اگر آزمایش سل نهفته یا فعال مثبت بود، تمام داروهای تجویز شده را مصرف کنید.
- اگر تشخیص داده شد که مبتلا به سل فعال هستید، تا زمانی که دیگر مسری نشوید، از شلوغی و تماس نزدیک با دیگران خودداری کنید.
- اگر سل فعال دارید و مجبور هستید وقت خود را با دیگران بگذرانید، از ماسک استفاده کنید.
- سایر دستورالعمل های ارائه شده توسط پزشک را دنبال کنید.
سخن پایانی
سل قابل درمان و درمان است اما همیشه بهتر است درمان را در اسرع وقت شروع کنید. اگر فکر می‌کنید که به دلیل شرایط پزشکی یا محل کار یا زندگی‌تان در معرض خطر عفونت قرار گرفته‌اید یا در معرض خطر بالاتری برای عفونت هستید، پزشک می‌تواند اطلاعات و راهنمایی‌های بیشتری در مورد مراحل بعدی ارائه دهد.
