عوارض آلودگی هوا؛ بیماری‌های قلبی و ریوی، روش‌های پیشگیری و درمان

دود غلیظی که بر آسمان کلان‌شهرها سایه افکنده، تهدیدی جدی برای سلامت افراد جامعه است و بیماران قلبی و ریوی، کودکان، زنان باردار و افراد مسن بیشتر در خطر خواهند بود.

متاسفانه عوارض آلودگی هوای شهرها تنها به سوزش چشم‌ها و سرفه ختم نشده و ذرات معلق و گازهای سمی می‌توانند خطر ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی و ریوی و حتی مشکلات مادرزادی جنین را افزایش داده و در مواردی باعث مرگ شوند.

به‌همین‌دلیل در این مقاله از مجله سلامت پزشک‌تجهیز به بررسی عوارض آلودگی هوا پرداخته و از روش‌های پیشگیری و درمان می‌گوییم. در نهایت نیز ۲ دستگاه کاربردی برای مقابله با مشکلات ناشی از عوامل آلودگی هوا معرفی می‌شود.

هوای آلوده چطور باعث بیماری می‌شود؟

آلودگی هوا به‌مفهوم وجود آلاینده در جو زمین است؛ عمده این آلاینده‌ها شامل گردوغبار، دود ناشی از سوختن سوخت‌های فسیلی، بخارات و حتی گازهای سمی هستند که برای سلامت انسان مضر خواهند بود.

چون مسیر اصلی مواجهه با هوای آلوده، دستگاه تنفسی است؛ بنابراین این آلاینده‌ها از طریق تاثیر روی مکانیسم عملکرد اندام‌ها باعث ابتلا به بیماری می‌شوند.

عوارض آلودگی هوا

اولین عوارض آلودگی هوا به شرح زیر است:

• التهاب
• استرس اکسیداتیو
• سرکوب سیستم ایمنی
• جهش سلول‌ها در سراسر بدن

موارد بالا روی ریه‌ها، قلب، مغز و سایر اندام‌های بدن تاثیر گذاشته و باعث بیماری می‌شوند.

چطور هوای آلوده وارد بدن می‌شود؟

وقتی هوای آلوده را تنفس می‌کنید، ذرات معلق و گازهای سمی از طریق ریه‌ها وارد خون شده و از طریق جریان خون به تمامی اندام‌های بدن شامل قلب، مغز، کلیه‌ها، دستگاه گوارش و سایر اندام‌ها می‌رسند. این ذرات حتی می‌توانند از جفت (جفت جنین در کیسه حاملگی) عبور کرده و روی جنین در حال رشد نیز تاثیر بگذارند.

آلودگی هوا چه بیماری‌هایی را ایجاد می‌کند؟

همان‌طور که در بخش قبلی مطالعه کردید؛ هوای آلوده از طریق ریه‌ها وارد جریان خون شده و به‌این‌ترتیب می‌تواند به تمامی سلول‌های بدن راه پیدا کند. آلودگی هوا در بسیاری موارد نامرئی است اما همچنان تاثیر منفی خود را روی سلامت انسان می‌گذارد.

آلودگی و بیماری‌ های ریوی

یکی از مشکلات اصلی سلامتی ناشی از آلودگی‌ هوا، بیماری‌های تنفسی هستند. در واقع ذرات معلق (PM2.5 و PM10) و آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسیدگوگرد، دی‌اکسیدنیتروژن و همچنین ازن به سلول‌های ریه و مسیرهای هوایی آسیب زده و خطر ابتلا به بیماری‌های زیر را افزایش می‌دهند:

۱. حملات آسم

یکی از عوارض آلودگی هوا، حملات آسم است. در واقع، تنفس ازن و ذرات آلوده معلق در هوا باعث افزایش حملات آسم و حتی بستری‌شدن در بیمارستان خواهد شد.

در چنین شرایطی، پزشک متخصص اورژانس برای تامین اکسیژن موردنیاز بیمار از دستگاه اکسیژن‌ساز استفاده خواهد کرد و در نهایت برای استفاده روزانه، اسپری تجویز می‌کند.

۲. تورم و التهاب بافت ریه

افراد با ریه‌های سالم نیز وقتی در معرض آلاینده‌ها قرار می‌گیرند؛ به التهاب و تورم ریه مبتلا خواهند شد؛ بنابراین عوارض آلودگی هوا برای کسانی که مبتلا به بیماری‌های مزمن ریه مانند بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) یا آسم هستند بیشتر خواهد بود؛ چون بافت ریه در آن‌ها مستعد بود و سریع‌تر دچار التهاب خواهد شد.

۳. برونشیت مزمن ریه

تنفس هوایی که به ذرات معلق و گازهایی مانند دی‌اکسیدگوگرد آلوده است؛ باعث التهاب و آسیب بافت‌های مجاری تنفسی و ریه خواهد شد. این التهاب مزمن با تولید خلط بیشتر و سرفه مزمن همراه بوده و تنفس را دشوارتر می‌کند.

بنابراین این بیماران باید علاوه‌بر دستگا‌ه‌های تصفیه هوا در خانه، از دستگاه‌های اکسیژن‌ساز خانگی یا دستگاه بای‌پپ نیز استفاده کنند.

۴. بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)

گازهای شیمیایی و ذرات معلق باعث کاهش عملکرد ریه شده و در نتیجه فرد با محدودیت جریان هوای ورودی و نارسایی تنفسی روبه‌رو خواهد شد. بنابراین بیماران به دستگاه اکسیژن‌ساز و بای‌پپ برای تنفس راحت‌تر در روز و شب نیاز دارند.

۵. سرطان ریه

یکی از خطرناک‌ترین عوارض آلودگی هوا، سرطان ریه است؛ چون آلودگی هوا مانند ذرات معلق، گازهای سمی و نفوذ آلاینده‌ها به سلول‌ها و بافت‌های ریه منجر به تغییراتی ژنتیکی و همچنین افزایش رشد سلول‌های غیرطبیعی خواهد شد که همان سرطان ریه است.

۶. آسیب به رگ‌های خونی

آلاینده‌ها و ذرات معلق سمی که از میان رگ‌ها عبور می‌کنند، به‌مرور باعث باریک‌تر و سفت‌تر شدن رگ‌ها خواهند شد؛ در چنین شرایطی، فشار خون افزایش پیدا کرده و در نهایت میزان فشار روی قلب بالاتر می‌رود.

بیماری‌های قلبی و سکته مغزی در هوای آلوده

آلودگی هوا با آسیب به رگ‌های خونی باعث افزایش فشار خون شده و در کنار التهاب رگ‌ها، زمینه‌ را برای افزایش خطر ابتلا به سکته قلبی و مغزی فراهم می‌کند. زمانی‌که آلودگی و ذرات معلق از رگ‌های خونی عبور می‌کنند؛ کوچک‌ترین تاثیر منفی‌ آ‌ن‌ها به شرح زیر است:

• فشار خون بالا
• افزایش خطر لخته‌شدن خون در رگ‌ها
• افزایش سرعت تصلب شریان‌ها

در چنین شرایطی، لخته‌های خونی که در رگ‌ها شکل گرفته‌اند به ماهیچه قلب رسیده و در نتیجه منجر به سکته قلبی خواهند شد. به‌همین‌ترتیب نیز خطر سکته مغزی افزایش پیدا می‌کند.

انواع بیماری قلبی که ناشی از آلودگی هوا برای بیماران ایجاد می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

• نارسایی قلبی
• حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد)
• ریتم‌های غیرطبیعی قلب (آریتمی)

زوال عقل و هوای آلوده

انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت‌های فسیلی و آتش‌سوزی جنگل‌ها با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل و آلزایمر مرتبط است و حتی منجر به بیماری پارکینسون نیز خواهد شد.

قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیطی با هوای آلوده می‌تواند عملکرد شناختی مغز را کاهش داده و از این طریق خطر زوال عقل را افزایش دهد. در واقع، ذرات معلق و آلوده هوا باعث التهاب سلول‌های عصبی شده که یکی از نتایج آن افت توانایی شناختی در کودکان است.

آلودگی هوا و مشکلات چشمی

عوارض آلودگی هوا به بیماری‌های ریوی و سرطان ریه یا سکته قلبی محدود نمی‌شود؛ این ذرات ریز اما به‌شدت خطرناک می‌توانند به چشم‌ها نیز آسیب بزنند. آلاینده‌هایی مانند ذرات معلق و ازن با تحریک و التهاب چشم، خطرات ابتلا به مشکلات زیر را افزایش می‌دهند:

• قرمزی چشم
• سوزش چشم
• خشکی چشم
• التهاب ملتحمه (شایع‌ترین بیماری چشم)

اگزما، پسوریازیس و التهاب پوست در هوای آلوده

عوارض آلودگی هوا روی پوست بسیار گسترده است؛ چون این ارگان، از بدن در برابر خطرات بیرونی محافظت می‌کند. از جمله مشکلات پوستی که آلاینده‌ها ایجاد می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خشکی پوست
• التهاب پوست
• پیری زودرس پوست
• ابتلا به اگزما، پسوریازیس و دیگر بیماری‌های پوستی و تشدید آن‌ها

وزن کم نوزاد هنگام تولد

آلودگی‌ها، ذرات معلق و گازهای سمی از طریق ریه‌های مادر وارد جریان خون شده و خود را به جفت جنین می‌رسانند. از آنجا که جفت وظیفه تامین مواد مغذی برای رشد جنین را برعهده دارد؛ بنابراین ذرات آلوده و خطرناک از طریق جفت وارد بدن جنین در حال رشد خواهند شد که ساده‌ترین عارضه آن کاهش وزن نوزاد هنگام تولد است.

متاسفانه، خطرات آلودگی هوا روی جنین فراتر از کاهش وزن هنگام تولد است. اگر جنین در معرض ذرات معلق و هوای آلوده باشد، خطر مشکلات زیر در آینده کودک افزایش پیدا می‌کند:

• مشکلات رفتاری مرتبط با ADHD در دوران کودکی
• سرعت پردازش کندتر ذهن کودکان در آینده
• خطر تولد نوزادان مبتلا به اوتیسم
• خطر فشار خون نوزاد
• خطر مشکلات عصبی و رفتاری در کودکی و نوجوانی

سرفه و تنگی نفس

تنگی نفس و سرفه‌، متداول‌ترین و شایع‌ترین عوارض آلودگی هوا هستند و تقریبا افراد در هر سنی آن را تجربه می‌کنند. اما در شرایطی که فرد به بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های ریوی یا قلبی مبتلا باشد، تنگی نفس شدیدتر خواهد بود؛ چون ریه نمی‌تواند اکسیژن کافی از هوای محیط دریافت کند.

به‌همین‌دلیل است که پزشکان در موارد اضطراری و برای افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، استفاده از دستگاه تصفیه هوا و همین‌طور دستگاه اکسیژن‌ساز خانگی را توصیه می‌کنند.

علائم مسمومیت آلودگی هوا

افرادی که در محیطی با هوای آلوده زندگی می‌کنند، ممکن است علائم متفاوتی نشان دهند؛ چون واکنش بدن هر فرد متفاوت با دیگری است و از طرفی سلامت جسمی و ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای در نوع علائم نیز تاثیر دارند.

از جمله شایع‌ترین علائم کوتاه‌مدت قرار گرفتن در هوای آلوده به شرح زیر هستند:

• سرفه
• مشکل در تنفس
• خس‌خس سینه
• سوزش چشم
• قرمزی چشم
• تنگی نفس هنگام راه‌رفتن یا فعالیت بدنی
• سردرد
• گرفتگی سینوس‌ها
• حالت تهوع
• خستگی
• خشکی گلو
• سرگیجه
• گلو درد
• تب
• علائمی مشابه سرماخوردگی یا آنفولانزا

لازم است بدانید که نوع و شدت علائم آلودگی هوا به میزان سلامت جسمی فرد، نوع آلاینده‌ها، میزان آلودگی هوا و مدت‌زمان قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا بستگی دارد.

روش‌های پیشگیری از عوارض آلودگی هوا چیست؟

پزشکان پیشنهاد می‌کنند که برای پیشگیری از عوارض آلودگی هوا، از دستگاه‌های تصفیه هوا در خانه و محل کار خود استفاده کرده و در روزهای آلوده از خانه بیرون نروید یا از ماسک‌های چندلایه استفاده کنید.

جدول زیر به شما کمک می‌کند تا دیدی کلی از تمامی روش‌های پیشگیری و نحوه عملکرد آن‌ها داشته باشید:

روش‌های پیشگیری	نحوه عملکرد
استفاده از ماسک چندلایه	ماسک‌های N95 و N99، ذرات معلق را فیلتر می‌کنند.
استفاده از دستگاه تصفیه هوا	این دستگاه‌ها با فیلترهای HEPA، ذرات معلق و حتی گازهای سمی را از هوای محیط حذف و هوا را ضدعفونی می‌کنند.
کاهش فعالیت بدنی در ساعت اوج آلودگی هوا	ورزش‌های سنگین و دویدن با تنفس عمیق‌تر و سریع‌تر همراه است که منجر به ورود هوای آلوده بیشتر به ریه‌ها خواهد شد.
تقویت سیستم ایمنی بدن	تقویت سیستم ایمنی با مواد غذایی سالم و ویتامین‌ها می‌تواند عوارض آلودگی هوا در بدن را کاهش دهد.
نوشیدن آب کافی	آب به دفع سموم از بدن کمک می‌کند.

روش‌های درمان بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا

روش‌های درمان عوارض آلودگی هوا به نوع بیماری و شدت آن بستگی دارد؛ اما می‌توان این روش‌ها را به دسته‌های کلی زیر تقسیم کرد:

مصرف دارو

داروها بر اساس نوع بیماری و شدت آن توسط پزشک متخصص تجویز خواهند شد؛ البته در برخی موارد نیازی به مصرف دارو نخواهد بود.

تغییر سبک زندگی و تغذیه سالم

تغییر سبک زندگی و داشتن رژیم غذایی سالم، مهم‌ترین قدم در مبارزه با عوارض آلودگی هوا است. بنابراین میوه‌ها و سبزیجاتی را مصرف کنید که سرشار از خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی هستند تا خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف کاهش پیدا کند. علاوه‌براین باید میزان آب بیشتری در طول روز بنوشید.

دستگاه تصفیه هوا

در روزهای آلوده، بهترین راهکار برای حذف ذرات معلق، گازهای سمی و سایر آلودگی‌ها، استفاده از دستگاه تصفیه هوا است. این دستگاه‌ها با فیلترهای قدرتمندی که دارند، انواع آلودگی‌ها را از هوای محیط حذف کرده و آن را ضدعفونی می‌کنند.

دستگاه با‌ی‌پپ

در موارد مشکل تنفسی مانند آسم، برخی از بیماری‌های ریه و همچنین آپنه تنفسی که در آن‌ها سطح اکسیژن خون کاهش پیدا می‌کند، پزشک متخصص استفاده از دستگاه بای‌پپ را تجویز خواهد کرد.

این دستگاه هوای محیط را با فشار وارد سیستم تنفسی کرده و منجر به تنفس بهتر و بهبود جریان اکسیژن در سیستم تنفسی خواهد شد. بنابراین اگر بیماری نیاز به اکسیژن با خلوص بالا نداشته باشد، می‌تواند از این دستگاه استفاده کند.

دستگاه اکسیژن ساز خانگی یا پرتابل

در مواردی که عوارض آلودگی هوا شدید بوده و فرد به‌دلیل مشکلات تنفسی شدید قادر به دریافت اکسیژن کافی از هوای محیط نباشد؛ پزشک متخصص استفاده از دستگاه اکسیژن ساز خانگی را تجویز خواهد کرد. این دستگاه‌ها با ظرفیت‌ها یا نرخ جریان اکسیژن مختلفی عرضه می‌شوند؛ بنابراین باید آن‌ها را مطابق نیاز خود تهیه کنید.

باتوجه‌به اینکه بسیاری از عوارض آلودگی هوا محدود به نیمه دوم سال است، بنابراین خرید دستگاه اکسیژن‌ساز و بای‌پپ صرفه اقتصادی ندارد؛ در این شرایط پیشنهاد می‌شود برای اجازه دستگاه اکسیژن‌ساز از پزشک تجهیز اقدام کنید تا از مزایای زیر نیز بهره‌مند شوید:

• مشاوره تخصصی رایگان
• اجاره دستگاه‌های معتبر از برندهای جهانی
• تنوع بالای ظرفیت دستگاه‌ها
• ارسال رایگان
• نصب رایگان
• آموزش رایگان کار با دستگاه
• امکان اجاره ماهانه و حتی ۱۵ روزه
• دریافت خدمات پس از اجاره
• دریافت خدمات پشتیبانی
• امکان پرداخت هزینه اجاره پس از دریافت دستگاه در منزل

برای مقابله با عوارض آلودگی هوا چه چیزهایی را بخوریم؟

پزشکان متخصص، مصرف برخی از مواد غذایی را به‌دلیل خواص ضدالتهابی و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی، برای مقابله با عوارض آلودگی هوا توصیه می‌کنند که به شرح زیر هستند.

نام ماده غذایی	فواید و تاثیرات
عسل	خواص ضدالتهابی خواص ضدمیکروبی حاوی آنتی‌اکسیدان‌های غیرآنزیمی
لیموترش	خواص آنتی‌اکسیدانی بسیار قوی خواص ضدالتهابی تقویت سیستم ایمنی
زردچوبه	خواص ضدالتهابی بسیار قوی (به‌دلیل وجود کورکومین) خواص ضدسمی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها
زنجبیل	خواص ضدالتهابی خواص آنتی‌اکسیدانی قوی کاهش استرس اکسیداتیو به‌حداقل رساندن آسیب رادیکال‌های آزاد
چای سبز و چای سفید	خواص آنتی‌اکسیدانی قوی خواص ضدالتهابی مبارزه با رادیکال‌های آزاد کاهش استرس اکسیداتیو

نکته‌ها و روش‌های در امان ماندن از آلودگی هوا

برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی ناشی از آلودگی هوا، به نکات زیر توجه کنید:

• کودکان، زنان باردار، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای باید در روزهای آلوده مانند نیمه دوم سال در خانه بمانند.
• در روزهای آلوده، از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش بیرون از خانه خودداری کنید.
• از دستگاه تصفیه هوا برای حذف آلاینده‌ها و ضدعفونی هوای محیط استفاده کنید.
• در صورت تجویز پزشک، از دستگاه اکسیژن‌ساز خانگی یا پرتابل استفاده کنید.
• غذای سالم شامل سبزیجات برگ‌سبز و میوه‌های سرشار از ویتامین‌ C و آنتی‌اکسیدان‌ها مصرف کنید.
• آب کافی بنوشید تا سموم راحت‌تر و سریع‌تر از بدن شما دفع شوند.
• از گیاهان آپارتمانی برای تصفیه طبیعی هوای داخل ساختمان استفاده کنید.

عوارض آلودگی هوا و سلامت جمعی

عوارض آلودگی هوا در دهه‌های گذشته بیشتر شده و ذرات معلق و گازهای سمی باعث ابتلا به طیف گسترده‌ای از بیماری‌های ریوی و قلبی شده‌اند؛ به‌طوری که حتی آمار مرگ‌ومیر سال‌های گذشته در ایران نیز افزایش چشم‌گیری داشته است. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای کمک به درمان و کاهش علائم بیماری‌های ناشی از آلودگی‌ هوا برای اجاره دستگاه اکسیژن‌ساز از پزشک‌تجهیز اقدام کنید. برای این کار تنها کافی است از کارشناسان مشاوره تخصصی دریافت کرده و سپس دستگاه مناسب را انتخاب کنید تا رایگان برای شما ارسال و نصب شود.

سوالات متداول