تست‌های عملکرد ریوی (PFTs) گروهی از آزمایش‌های غیرتهاجمی هستند که میزان عملکرد ریه‌های شما را اندازه‌گیری می‌کنند. یک متخصص به دلایل زیر ممکن است این آزمایشات را تجویز کند:
- اگر علائم بیماری ریوی را دارید
- اگر به طور مرتب در معرض مواد خاصی در محیط یا محل کار خود قرار دارید
- برای نظارت بر روند بیماری مزمن ریوی مانند آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- برای ارزیابی میزان عملکرد ریه‌های شما قبل از جراحی
در این مقاله، نگاهی دقیق‌تر به انواع مختلف PFT، زمان استفاده از آن‌ها و شرایطی می‌اندازیم که ممکن است به تشخیص کمک کنند.
از تست های عملکرد ریوی چه استفاده هایی می شود؟
پزشک یک یا چند PFT را تجویز می‌کند که به عنوان تست‌های عملکرد ریه نیز شناخته می‌شود، تا مشخص کند که چقدر می‌توانید نفس بکشید و ریه‌ها چقدر اکسیژن را به بقیه بدنتان ارسال می‌کنند. اگر قبلا شرایطی دارید که ریه‌های شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، پزشک ممکن است این آزمایش را تجویز کند تا ببیند آیا وضعیت در حال پیشرفت است یا اینکه چگونه به درمان پاسخ می‌دهد. تست عملکردی ریه می‌تواند به تشخیص موارد زیر کمک کند:
- آسم
- برونشیت مزمن
- عفونت‌های تنفسی
- فیبروز ریه
- برونشکتازی، وضعیتی که در آن راه‌های هوایی در ریه‌ها کشیده و گشاد می‌شوند
- COPD که قبلا به آن آمفیزم می‌گفتند
- آزبستوز، وضعیتی که در اثر قرار گرفتن در معرض آزبست ایجاد می شود
- سارکوئیدوز، التهاب ریه‌ها، کبد، غدد لنفاوی، چشم‌ها، پوست یا سایر بافت‌ها
- اسکلرودرمی، بیماری که بافت همبند شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد
- ضعف عضلات دیواره قفسه سینه
PFT همچنین می‌تواند به تعیین اینکه آیا جراحی برای سرطان ریه امکان‌پذیر است یا خیر کمک کند.
انواع تست های عملکرد ریوی
انواع مختلفی از تست‌های عملکرد ریوی وجود دارد. پزشک شما ممکن است از شما بخواهد که یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها را انجام دهید، بسته به اینکه کدام شرایط سلامتی را تشخیص دهند که می‌خواهند. در ادمه با انواع آن‌ها آشنا می‌شویم:
اسپیرومتری
PFTهای شما ممکن است شامل اسپیرومتری باشد، یک آزمایش بدون درد که می‌تواند در مطب پزشک، بیمارستان یا آزمایشگاه ویژه PFT انجام شود. اسپیرومتری به ویژه در تشخیص آسم و بیماری مزمن انسداد ریه مفید است و به این دلیل است که پزشک آزمایش می‌کند بعد از یک نفس بزرگ چقدر هوا را می‌توانید از ریه‌های خود بازدم کنید و با چه سرعتی می‌توانید تمام آن هوا را خارج کنید.
برای این آزمایش، شما باید در مقابل دستگاه اسپیرومتری که به یک دهانه پلاستیکی متصل است، به صورت عمودی بنشینید. مهم است که قطعه دهانی به خوبی قرار گیرد تا تمام هوایی که تنفس می‌کنید به داخل دستگاه برود. همچنین از گیره بینی استفاده می‌کنید تا از تنفس هوا از طریق بینی جلوگیری کنید.
تکنسین تنفسی نحوه تنفس را برای آزمایش توضیح می‌دهد. آن‌ها از شما می‌خواهند که یک نفس عمیق بکشید، سپس با حداکثر قدرت و تا جایی که می‌توانید بازدم کنید تا زمانی که ریه‌های خود را خالی کنید. سپس به شما اجازه داده می‌شود تا قبل از اینکه تست را دو بار دیگر تکرار کنید، طبق معمول نفس بکشید.
همچنین ممکن است از شما خواسته شود در دارویی نفس بکشید که راه‌های هوایی شما را باز می‌کند. سپس یک نفس عمیق دیگر بکشید و دوباره به داخل دستگاه بازدم کنید تا ببینید آیا دارو عملکرد ریه شما را بهبود بخشیده است یا خیر.
تست ورزش قلبی ریوی
تست ورزش قلبی ریوی (CPET) یک تست استرس ورزشی تخصصی برای سنجش توانایی شما در ورزش و تشخیص آنچه ممکن است سطح فعالیت شما را محدود کند است. معمولا روی تردمیل یا دوچرخه ثابت در مطب پزشک یا آزمایشگاه PFT انجام می‌شود. CPET نحوه عملکرد موارد زیر را در طول فعالیت بدنی ارزیابی می‌کند:
- ریه‌های شما
- قلب شما
- رگ‌های خونی شما
- عضلات شما
CPET همچنین میزان اکسیژنی را اندازه گیری می‌کند که بدن شما می‌تواند در طول ورزش استفاده کند. قبل از آزمایش، یک پرستار یا تکنسین مانیتورهایی را روی بدن شما قرار می‌دهد که شامل موارد زیر است:
- EKG منجر به اندازه گیری ضربان قلب شما می‌شود
- یک کاف فشار خون
- یک پالس اکسیمتر برای اندازه گیری اشباع اکسیژن در خون
- یک قطعه دهانی که با یک لوله به یک جریان‌سنج متصل شده است تا میزان تنفس عمیق و سریع و میزان جریان اکسیژن و دی اکسید کربن را در داخل و خارج از ریه‌ها اندازه گیری کند
خود آزمون حدود ۱۰ تا ۱۲ دقیقه طول می‌کشد. با راه رفتن یا رکاب زدن به آرامی برای چند دقیقه شروع می‌کنید. پس از آن، تردمیل سریعتر حرکت می‌کند یا مقاومت روی دوچرخه ثابت افزایش می‌یابد تا زمانی که نیاز به توقف داشته باشید. با این حال، قبل از توقف کامل، به راه رفتن یا رکاب زدن با سرعت کم ادامه می‌دهید تا خنک شوید.
تست تحریک برونش
تست تحریک برونش حساسیت ریه‌های شما را ارزیابی می‌کند و اغلب برای تشخیص یا رد کردن آسم به عنوان علت علائم شما استفاده می‌شود. آزمون می‌تواند یکی از سه شکل زیر باشد:
- چالش تحریک کننده پزشک شما را در معرض یک محرک آسم، مانند دود یا یک ماده شیمیایی قرار می‌دهد تا ببیند آیا راه‌های هوایی شما واکنش نشان می‌دهند یا خیر.
- چالش ورزش روی تردمیل یا دوچرخه ثابت ورزش می‌کنید تا ببینید آیا فعالیت بدنی باعث واکنش راه‌های هوایی می‌شود یا خیر.
- چالش متاکولین شما دوزهای فزاینده‌ای از متاکولین شیمیایی را استنشاق می‌کنید که باعث می‌شود راه‌های هوایی با دوزهای کم در افراد مبتلا به آسم و با دوزهای بالا در افراد بدون آسم منقبض شود. اگر در دوزهای پایین هیچ واکنشی وجود نداشته باشد، پزشک شما به دنبال علت دیگری برای علائم شما خواهد بود.
تست نیتریک اکساید بازدمی
مانند اسپیرومتری، آزمایش نیتریک اکساید بازدمی به شما نیاز دارد که عمیق نفس بکشید و سپس به طور کامل در دهانی متصل به مانیتوری که میزان اکسید نیتریک موجود در نفس شما را اندازه گیری می‌کند، بازدم کنید. سطح بالای اکسید نیتریک در نفس شما نشان دهنده التهاب در راه‌های هوایی و احتمالا آسم آلرژیک است. درمان مناسب معمولا کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب است.
تست پالس اکسیمتری
برخلاف بسیاری از PFTهای دیگر، آزمایش پالس اکسیمتری نیازی به تنفس در دستگاه یا انجام تمرینات تحت نظارت ندارد. هدف از این آزمایش اندازه گیری میزان اشباع اکسیژن در گلبول‌های قرمز خون شماست. این یک آزمایش غیرتهاجمی است که در آن معمولا یک پالس اکسیمتر روی انگشت قرار می‌گیرد، اما ممکن است روی پیشانی یا انگشت پا یا قسمت دیگری از بدن نیز قرار گیرد.
نتایج را می‌توان فورا به دست آورد. اگر به نظر می‌رسد که سطح اکسیژن شما معمولی است (حدود ۹۵ درصد) این یکی از علائم عملکرد سالم ریه است. با این حال، اگر سطح اکسیژن کمتر از این سطح باشد، می‌تواند نشانه COPD، آسم، ذات‌الریه یا سایر بیماری‌های تنفسی باشد. همچنین ممکن است نشان دهد که برای حفظ عملکرد سالم اندام به اکسیژن مکمل نیاز دارید. اجاره دستگاه اکسیژن ساز یک راه حل برای رفع این مشکل است.
تست پلتیسموگرافی
آزمایش پلتیسموگرافی حجم گاز موجود در ریه‌های شما را اندازه گیری می‌کند که به عنوان حجم ریه شناخته می‌شود. برای این آزمایش، در یک غرفه کوچک می‌نشینید یا می‌ایستید و در یک دهانی نفس می‌کشید. پزشک شما می‌تواند با اندازه گیری فشار در غرفه در مورد حجم ریه شما اطلاعات کسب کند.
تست ظرفیت انتشار
این آزمایش میزان عملکرد کیسه‌های کوچک هوای داخل ریه‌ها را ارزیابی می‌کند که آلوئول نامیده می‌شوند. برای این بخش از تست عملکرد ریوی، از شما خواسته می‌شود که مونوکسید کربن تنفس کنید. همچنین ممکن است یک «گاز ردیاب» را برای یک نفس تنفس کنید. این دستگاه می‌تواند تشخیص دهد که شما چه زمانی این گاز را بیرون می‌دهید. این تست آزمایش می‌کند که ریه‌های شما چقدر می‌توانند اکسیژن و دی‌اکسید کربن را به جریان خون منتقل کنند.
چگونه برای آزمایش عملکرد ریوی آماده شویم؟
از آنجایی که PFTها سعی می‌کنند ماهیت واقعی عملکرد ریه شما را ارزیابی کنند، ممکن است لازم باشد اقدامات خاصی را قبل از آزمایش انجام دهید. برای مثال، ممکن است لازم باشد داروهای آسم یا برونشیت مزمن را قطع کنید که راه‌های هوایی شما را باز می‌کنند.
پزشک شما باید هر گونه تغییری را زودتر توضیح دهد که در روال دارویی شما ایجاد شده است. ممکن است مجبور شوید از مصرف داروهای ضد درد، چه داروهای نسخه‌ای و چه داروهای بدون نسخه، خودداری کنید، زیرا ممکن است با نتایج آزمایش تداخل داشته باشند. اگر سوالی دارید، حتما قبل از روز آزمایش با مطب پزشک خود تماس بگیرید.
در روز آزمون از چه چیزهایی باید اجتناب کرد؟
همچنین باید از موارد زیر در روز آزمایش خودداری کنید:
- خوردن یک وعده غذایی سنگین
- مصرف قهوه، چای، شکلات یا سایر اقلام حاوی کافئین
- سیگار کشیدن حداقل ۱ ساعت قبل از آزمایش
- تمرین‌های ورزشی دشوار
حتما برای آزمایش لباس‌های گشاد بپوشید، به خصوص اگر روی تردمیل راه می‌روید یا دوچرخه ثابت می‌روید. لباس‌های تنگ‌تر ممکن است تنفس شما را محدود کند، حتی اگر در طول آزمایش نشسته باشید. ملاحظات دیگر عبارت‌اند از:
- از پوشیدن جواهراتی خودداری کنید که ممکن است بر تنفس شما تأثیر بگذارد.
- از پروتزهای مصنوعی یا سایر وسایل دندانپزشکی متحرک استفاده کنید تا مطمئن شوید که دهان شما به طور محکم در اطراف دهانی مورد استفاده برای آزمایش قرار می‌گیرد.
- برای استراحت پس از آزمایشی که نیاز به ورزش یا بازدم‌های متعدد دارد، آماده باشید، زیرا این موارد می‌تواند باعث سبکی سر شود.
- اگر اخیرا جراحی چشم، قفسه سینه یا شکم یا حمله قلبی داشته‌اید، ممکن است نیاز به تاخیر در آزمایش داشته باشید.
نتایج تست عملکرد ریوی چه چیزهایی را نشان می دهد؟
برخی از نتایج PFT بلافاصله در دسترس هستند، به خصوص اگر پزشک شما برای آزمایش‌ها حضور داشته باشد. در موارد دیگر، زمانی که یک تکنسین آزمایش را انجام می‌دهد، نتایج توسط متخصص ریه تفسیر می‌شود. متخصص ریه پزشکی است که در زمینه سلامت ریه تخصص دارد، آن‌ها آزمایشات شما را بررسی و تفسیر می‌کنند و نتایج را برای پزشک شما ارسال می‌کنند. ممکن است مجبور شوید ۴۸ تا ۷۲ ساعت صبر کنید تا به این نتایج برسید و آن‌ها را با پزشک خود در میان بگذارید.
خطرات احتمالی تست های عملکرد ریوی
PFT می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند اگر شما:
- اخیرا بیمار یک حمله قلبی داشته است
- اخیرا بیمار جراحی چشم انجام داده است
- اخیرا بیمار جراحی قفسه سینه انجام داده است
- اخیرا بیمار جراحی شکم انجام داده است
- بیمار عفونت تنفسی شدید دارد
- بیماری قلبی ناپایدار دارد
PFTها معمولا برای اکثر افراد بی‌خطر هستند. با این حال، از آنجایی که آزمایش ممکن است نیاز به تنفس سریع داشته باشد، ممکن است احساس سرگیجه یا تنگی نفس داشته باشید. همچنین این خطر وجود دارد که ممکن است غش کنید. اگر احساس سبکی سر می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین ممکن است بخواهید ترتیبی بدهید که کسی به شما کمک کند بعد از آزمایش به خانه برگردید.
اگر آسم دارید، آزمایش ممکن است باعث حمله آسم شود. در موارد بسیار نادر، PFTها ممکن است باعث فروپاشی ریه شوند. اگر بعد از آزمایش عوارضی وجود داشته باشد، متخصصان پزشکی آماده کمک خواهند بود.
سخن پایانی
معمولا در صورت داشتن علائمی مانند تنگی نفس، خس خس سینه یا سرفه، PFT تجویز می‌شود. آن‌ها می‌توانند در تشخیص یا رد برخی بیماری‌های تنفسی مفید باشند، اما آن‌ها تنها برخی از ابزارهایی هستند که پزشکان برای تشخیص دقیق و ایجاد یک برنامه درمانی از آن‌ها استفاده می‌کنند. اکثر PFTها تست‌های کوتاه و ساده‌ای برای توانایی تنفس شما هستند، اگرچه برخی شامل ورزش هستند. اگر پزشک شما دستور PFT را داد، مطمئن شوید که چگونه برای آن آزمایش خاص آماده شوید. به عنوان مثال، ممکن است به شما توصیه شود در روز آزمایش از ورزش یا مصرف کافئین خودداری کنید. لازم به ذکر است اگر مشکلی دارید قبل از هر چیز به فروشگاه تجهیزات پزشکی مراجعه کنید و لوازم لازم را تهیه کنید.
